Σιωπηλή Συγκατάθεση: Το νέο όπλο για να σε χρεώνουν. Του Άρη Νότη

Πώς οι εταιρείες μετατρέπουν την αδράνεια σε συγκατάθεση, τι εκμεταλλεύονται σε σένα, και γιατί πρέπει να είσαι σε εγρήγορση.

Δεν χρειάζεται να πεις «Ναι». Αρκεί να μην πεις «Όχι». Αυτή είναι η λογική πίσω από το περιβόητο opt-out, την πρακτική που μετατρέπει τον καταναλωτή σε όμηρο της απάθειας του.

Από τις τηλεπικοινωνίες μέχρι τις συνδρομητικές υπηρεσίες, τις τράπεζες και τις υπηρεσίες τεχνητής νοημοσύνης, η σιωπή σου είναι το νέο «Αποδέχομαι».

Όταν το «Όχι» γίνεται «Ναι»

Με απλά λόγια, το opt-out σημαίνει ότι η εταιρεία θεωρεί πως συμφωνείς με κάτι, εκτός αν κάνεις το επιπλέον βήμα να το απορρίψεις.

Η ευθύνη δεν βαραίνει αυτόν που προτείνει την υπηρεσία, αλλά εσένα που πρέπει να την ακυρώσεις. Αν δεν το κάνεις, έχεις «συμφωνήσει».

Ακούγεται απλό, αλλά είναι ύπουλο: «Αν δεν πεις όχι, λες ναι». Και αυτή η πρακτική κερδίζει συνεχώς έδαφος, σε κλάδους που χρησιμοποιούμε όλοι.

Μια προσωπική εμπειρία

Τέλος Ιουλίου έλαβα από τον τηλεπικοινωνιακό μου πάροχο (δεν έχει σημασία ποιος – παρόμοιες τακτικές έχω βιώσει από όλους τους παρόχους στην Κύπρο) ένα email που με ενημέρωνε ότι από τον Σεπτέμβριο η υπηρεσία μου «αναβαθμίζεται» και μαζί της ανεβαίνει αυτόματα και η τιμή.

Στα «ψιλά γράμματα» αναφερόταν ότι παρέχεται διάστημα ενός μηνός «χάριτος» για δωρεάν αποχώρηση· αν όμως δεν έκανα τίποτα, τότε δεσμευόμουν αυτόματα με τους νέους όρους για δύο ολόκληρα χρόνια.

Σε διαφορετική περίπτωση, αν αποφάσιζα να φύγω αργότερα, θα έπρεπε να πληρώσω ποινή για πρόωρη αποχώρηση.

Με λίγα λόγια, η αδράνεια μετατρεπόταν σε συγκατάθεση. Αν δεν έπραττα κάτι, η σιωπή μου θα σήμαινε ότι ξεκινάω νέο συμβόλαιο.

Τι σημαίνει «opt-out» και από πού προέρχεται;

Ο όρος opt-out προέρχεται από τα αγγλικά:

• opt σημαίνει «επιλέγω».

• out σημαίνει «βγαίνω» ή «εξαιρούμαι».

Άρα opt-out σημαίνει «επιλέγω να εξαιρεθώ».

Η λογική είναι ότι η υπηρεσία σε θεωρεί ήδη μέσα στο παιχνίδι – ήδη «εντός» – και αν θες να μην ισχύει, πρέπει να κάνεις εσύ την ενέργεια να βγεις.

Αντίθετα, το opt-in σημαίνει το αντίθετο: ότι δεν ισχύει τίποτα για σένα αν δεν δώσεις πρώτα τη συγκατάθεσή σου.

Με απλά λόγια:

• Opt-in: «Θέλω να μπω, το δηλώνω ξεκάθαρα».

• Opt-out: «Σε έβαλα μέσα, αν δεν θες, βγες μόνος σου».

Κι εκεί ακριβώς βρίσκεται η παγίδα.

Πού το συναντάμε;

• Τηλεπικοινωνίες: Ξαφνικές χρεώσεις για «ασφαλή πλοήγηση» ή «επιπλέον δεδομένα». Αν δεν στείλεις μήνυμα ακύρωσης, πληρώνεις.

• Συνδρομητικές πλατφόρμες: Ο «δωρεάν μήνας» που γίνεται κανονική συνδρομή γιατί ξέχασες να ακυρώσεις.

• Τράπεζες: Αυτόματες ανανεώσεις υπηρεσιών, SMS χρεώσεων, ασφαλίσεων χωρίς προηγούμενη επιβεβαίωση.

• Ηλεκτρονικά καταστήματα: Προεπιλεγμένα κουτάκια για έξτρα ασφάλεια ή express αποστολή. Δεν πρόσεξες; Πλήρωσες.

Κοινός παρονομαστής; Η εταιρεία παίζει με την αδράνεια και η ευθύνη μεταφέρεται σε σένα.

Γιατί είναι προβληματικό

Το ζήτημα δεν είναι μόνο οικονομικό – αν και οι εταιρείες κερδίζουν δισεκατομμύρια από αυτές τις πρακτικές. Είναι θέμα διαφάνειας και δικαιωμάτων:

• Η συγκατάθεση πρέπει να είναι ενεργή πράξη, όχι σιωπηρή αποδοχή.

• Η σιωπή δεν μπορεί να λογίζεται ως «ναι».

• Ο πελάτης δεν πρέπει να «κυνηγά» υπηρεσίες που δεν ζήτησε.

Κι όμως, το opt-out έχει γίνει κανόνας.

Η ψυχολογία της παγίδας

Οι εταιρείες ξέρουν ότι οι περισσότεροι δεν θα μπουν στον κόπο να ψάξουν τις ρυθμίσεις ή να ακυρώσουν κάτι που ενεργοποιήθηκε «από μόνο του».

Ποντάρουν στη δύναμη της συνήθειας και της αναβλητικότητας. Έτσι, η σιωπή γίνεται κερδοφόρα.

Παράδειγμα: Anthropic και Claude AI

Η εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης Anthropic άλλαξε τους όρους χρήσης της εφαρμογής Claude AI.

Πλέον όλες οι συνομιλίες χρησιμοποιούνται για εκπαίδευση, εκτός αν οι χρήστες πάνε ενεργά στις ρυθμίσεις και το απενεργοποιήσουν. Τα δεδομένα θα διατηρούνται για 5 χρόνια αντί για 30 ημέρες.

Η αντίδραση των χρηστών στα διεθνή φόρουμ ήταν έντονα αρνητική, με σχόλια για «απώλεια εμπιστοσύνης» και «διάβρωση της ιδιωτικότητας».

Νομική σύγχυση: Όταν το "νόμιμο" δεν είναι "σωστό"

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το GDPR απαιτεί ότι η συναίνεση πρέπει να είναι συγκεκριμένη, ελεύθερα δοσμένη και σαφής. Το opt-out συχνά παραβιάζει αυτόν τον κανονισμό.

Στις ΗΠΑ όμως, όπου εδρεύουν πολλές τεχνολογικές εταιρείες, αυτές οι πρακτικές είναι νόμιμες. Το αποτέλεσμα; Οι εταιρείες επιλέγουν τη νομοθεσία που τους συμφέρει και εφαρμόζουν διαφορετικά πρότυπα ανά χώρα.

Το μοτίβο επαναλαμβάνεται

Από τις τηλεπικοινωνίες μέχρι τις τράπεζες και την τεχνητή νοημοσύνη, το opt-out γίνεται παντού.

Στην Κύπρο, για παράδειγμα, πάροχοι τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών δίνουν έναν μήνα «δωρεάν αποχώρησης» για αυξήσεις τιμών, εκμεταλλευόμενοι την αδράνεια και την εξάρτηση των πελατών.

Οι εταιρείες βασίζονται σε τρεις ανθρώπινες τάσεις:

• Αδράνεια: Οι περισσότεροι δεν αλλάζουν ρυθμίσεις.

• Άγνοια: Δεν κατανοούμε πάντα τις συνέπειες.

• Εξάρτηση: Η αλλαγή παρόχου ή πλατφόρμας είναι δύσκολη.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Ατομικό επίπεδο:

• Έλεγχε τακτικά τον λογαριασμό σου για άγνωστες χρεώσεις.

• Απενεργοποίησε τις αυτόματες ανανεώσεις και βάλε υπενθύμιση για τη λήξη δοκιμαστικών συνδρομών.

• Ζήτα άμεσα επιστροφή χρημάτων αν εντοπίσεις μη εξουσιοδοτημένες χρεώσεις.

• Διάβαζε τα «ψιλά γράμματα» σε κάθε ηλεκτρονική αγορά.

• Ενεργοποίησε ειδοποιήσεις χρεώσεων μέσω τραπεζικής εφαρμογής.

Συλλογικό επίπεδο:

• Στήριξε οργανώσεις καταναλωτών.

• Άσκησε πίεση για αυστηρότερη νομοθεσία.

• Οργάνωσε συντονισμένες αντιδράσεις όταν παραβιάζονται τα δικαιώματα.

Πολιτικό επίπεδο:

• Ψήφισε πολιτικούς που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των πολιτών έναντι των εταιρικών συμφερόντων.

• Απαιτήστε την ενίσχυση των ρυθμιστικών αρχών.

Συμπέρασμα: Η επιλογή είναι δική μας

Το opt-out δεν είναι απλώς ένα τεχνικό θέμα. Αντιπροσωπεύει μια ευρύτερη αλλαγή στη σχέση μεταξύ εταιρειών και πολιτών.

Από εταίρους που ρωτούν τη γνώμη μας, γινόμαστε παθητικοί παραλήπτες αποφάσεων που παίρνουν άλλοι για εμάς.

Η τεχνολογία μπορεί να είναι εργαλείο απελευθέρωσης ή εργαλείο ελέγχου. Το ποιο θα επικρατήσει εξαρτάται όχι μόνο από αυτούς που την αναπτύσσουν, αλλά και από εμάς.

Κάθε φορά που αποδεχόμαστε παθητικά μια opt-out πρακτική, χάνουμε ένα κομμάτι της αυτονομίας μας. Κάθε φορά που αντιστεκόμαστε ενεργά, την ανακτούμε.

Η επιλογή, για την ώρα, παραμένει δική μας. Το ερώτημα είναι: θα την ασκήσουμε;

---

Ο Άρης Νότης είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και εκδότης του ηλεκτρονικού περιοδικού ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΥΕΞΙΑ. Με εξειδίκευση στην υπνοθεραπεία και τον νευρογλωσσικό προγραμματισμό, προσεγγίζει θέματα προσωπικής ανάπτυξης, ενώ παράλληλα παρουσιάζει συνεντεύξεις και ποικίλη ύλη που εμπνέει και ενημερώνει. Για συνεντεύξεις, συνεργασία ή σχόλια: arionasorama@gmail.com