-Γαία θέλω να σε καλωσορίσω στην 'Προσωπική Ευεξία" και να σε ρωτήσω, πρώτα απ' όλα, τι σε έκανε να ασχοληθείς με το ρεμπέτικο;
-Άρχισα εδώ και πολλά χρόνια να ασχολούμαι με το ρεμπέτικο, γιατί κατά τη διάρκεια της πολύχρoνης και πολύπλευρης επαφής μου με την Ελλάδα και με τον πολιτισμό της κατάλαβα ότι εκεί βρίσκεται ο πυρήνας και η ουσία της διαχρονικότητας τής ελληνικής έκφρασης.
Αυτά τα τραγούδια αποτελούν ακριβώς ένα κομμάτι της διαχρονικής ελληνικότητας και είναι ο καθρέφτης μιας Ελλάδας, που απλώνεται ανάμεσα σε δύο πόλους (τον Απολλώνιο και τον Διονυσιακό), ανάμεσα σε δύο κόσμους (Ανατολή και Δύση), ανάμεσα σε δύο τρόπους ύπαρξης (κλασικός και ρομαντικός).
Μια Ελλάδα μοιρασμένη, που αναζητά διαρκώς την δική της ταυτότητα. Μια ταυτότητα που δεν μπορεί να προσδιοριστεί με έντονα και σαφή χρώματα, και που για το λόγο αυτό είναι τόσο πλούσια, έντονη και βαθιά, πολυχρωματική, γεμάτη αποχρώσεις και ως εκ τούτου, πυκνά και εκ γενετής ποιητική.
Το ρεμπέτικο στο σύνολό του, ένας τρόπος ζωής που επηρεάζει το άτομο ως μέλος μιας κοινωνικής ομάδας, με τις δικές της συνήθειες και συμπεριφορές, και με το βασικό της πολιτιστικό και ιστορικό υπόβαθρο, την ιδιαίτερη γλώσσα στην επικοινωνία της (αργκό).
Για να έχει κανείς το προνόμιο να καταλάβει το ρεμπέτικο, θα πρέπει να το ζήσει από μέσα, να περάσει πολλές ώρες, νύχτες και μέρες ολόκληρες ακούγοντας αυτά τα τραγούδια, να μάθει τον τροπικό βηματισμό τους, τον ρυθμό τους, να αισθανθεί τους στίχους –τόσο απλούς και λιτούς– να σφύζουν μέσα στις φλέβες του, να μάθει να μιλάει και να επικοινωνεί με τη συγκεκριμένη γλώσσα των ρεμπέτικων, ένα είδος αργκό, που σμίγει μέσα στην ελληνική γλώσσα τουρκικές και ιταλικές λέξεις, τεχνικούς όρους που ανήκουν σε συγκεκριμένες θεματικές ενότητες (η γλώσσα της θάλασσας, του εργοστασίου, του καπνού, της φυλακής κ.λπ.).
"Zωή 'ναι αυτή;" και η κρίση στο ρεμπέτικο
-Έχεις ήδη κυκλοφορήσει το βιβλίο "Ζωή 'ναι αυτή;" που πραγματεύεται την κρίση στο ρεμπέτικο. Μίλησέ μας γι' αυτήν την κρίση.
-Η κρίση εκδηλώνεται ως ένα έκτακτο γεγονός, που χαρακτηρίζεται από μια εξωτερική ορατότητα, η οποία διαπερνά τη ζωή μιας κοινότητας, διαταράσσει την ισορροπία της και ακυρώνει τους λειτουργικούς της μηχανισμούς.Είναι μια στιγμή διαταραχής, ένα κενό που μεταβάλλει τις διαδικασίες που υπάρχουν μέσα και έξω από το επηρεασμένο κοινωνικό σύστημα, μια μετάβαση στην οποία οι νόμοι και οι κανόνες της κανονικής λειτουργίας φαίνεται να είναι άχρηστοι για την επίλυση του προβλήματος που προέκυψε.
Η κρίση, η οποία χαρακτηρίζεται από επιπτώσεις που θέτουν σε κίνδυνο τη διαρκή και ανεξάρτητη ύπαρξη μιας κοινωνικής οργάνωσης, οδηγεί σε ενέργειες υπό αυστηρό χρονικό περιορισμό και απαιτεί επιλογές και αποφάσεις.
Δεδομένης της πολυπλοκότητας και της ετερογένειας του φαινομένου, δεν υπάρχει μόνο μια έννοια για να ερμηνεύσουμε ένα κρίσιμο συμβάν. Μπορούμε να πούμε ότι η κρίση προκαλεί κοινωνικές αλλαγές που συμβαίνουν ξαφνικά ή σταδιακά, που ακολουθούν μια γραμμική, ασυνεχή ή κυκλική πορεία, που παίρνουν μια συγκεκριμένη κατεύθυνση ή συνεχίζουν τυχαία, που επηρεάζουν το σύνολο της κοινωνίας ή των ατόμων.
Οι αλλαγές αυτές είναι δυνατόν να προέρχονται από τα μέσα ή από τα έξω και να υπακούουν σε μια δυναμική που αφήνει περιθώριο στη προσωπική ή συλλογική πρωτοβουλία ή να συμβαίνουν αυθόρμητα, με τρόπο όχι προβλέψιμο.
Πρόκειται για μια διαδικασία που αποκαλύπτει τη συνύπαρξη ασυμβίβαστων καταστάσεων, λόγω των έντονων καινοτομιών που οι κρίσεις επιφέρουν σε κοινωνικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, σε σημασιολογικό επίπεδο, η κρίση αναμιγνύει την πρόθεσή της να καινοτομήσει, με τον κίνδυνο τέτοιες καινοτομίες να αυξήσουν την αδυναμία συμβιβασμού –σε επίπεδο αξιών, πρακτικών, κανόνων–, γεγονός το οποίο θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει την κατάρρευση του κοινωνικού συστήματος.
Παρόλο που σήμερα η λέξη κρίση διατηρεί περισσότερο την αρνητική της χροιά, είναι αδιαμφισβήτητο ότι η μετάβαση μιας κρίσης οδηγεί σε αλλαγές στο περιβάλλον που τη βιώνει, ενώ η αλλαγή και η διακοπή τής προϋπάρχουσας τάξης πραγμάτων μπορεί επίσης να συνεπάγεται μια διαδικασία ανάπτυξης.
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια έννοια που αναφέρεται, σε διαφορετικούς πολιτισμούς του δυτικού και ανατολικού κόσμου, στην ιδέα ενός συγκρουσιακού πλαισίου, σε μια καταστροφική, διαταραγμένη και χαοτική πραγματικότητα, αλλά και σε μια δυνατότητα αναγέννησης και βελτίωσης.
Τα ιστορικά γεγονότα στα οποία ενεπλάκη η Ελλάδα από το τέλος του 19ου αιώνα, για ολόκληρο τον 20ο αιώνα, μέχρι σήμερα, διαπνέονται από τέτοιου είδους κρίσεις, που διαρκούν στο χρόνο, και που οδήγησαν σε καταστροφές, σε κοινωνικές συγκρούσεις, σε περιόδους δικτατορίας, σε πόλεμο – προκάλεσαν μάλιστα τον οδυνηρό Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949).
Τα ρεμπέτικα τραγούδια διαφυλάσσουν στιγμιότυπα διαφόρων πτυχών τής καθημερινής ζωής τής εποχής εκείνης, μαρτυρούν τη ζύμωση τής αλλαγής, είναι το θερμόμετρο τής κοινωνίας, των κατώτερων τάξεων, των προλετάριων και των εργαζομένων.
Είναι τραγούδια της κρίσης, τόσο με την κυριολεκτική έννοια του όρου (βλ. ιστορικές κρίσεις του 1922, 1929, 1932, 1940), όσο και, με μια ευρύτερη έννοια, εκφράζουν κρίσεις ταυτότητας, σχεσιακές, διαπροσωπικές, πολιτισμικές. Το ταξίδι μέσα από αυτά τα τραγούδια προσφέρει ζωντανές και έντονες εικόνες που καταγράφουν τα πολλαπλά χαρακτηριστικά τής κρίσης και αποτελούν μικρά κοσμήματα – μαρτυρίες ενός παρελθόντος που συνεχίζει να είναι επίκαιρο.
Αυτό που συγκινεί είναι ότι, ακόμη και σήμερα, αυτά τα τραγούδια είναι σε θέση να αγγίζουν τις βαθύτερες χορδές τής ευαισθησίας μας και, πέρα από την ηδονιστική χρήση που μπορεί να προσφέρουν, έρχονται να ξυπνήσουν μνήμες από το υποσυνείδητο, και γίνονται πάλι επίκαιρα και εύγλωττα, ενδεικτικά, σαν διαχρονικά μνημεία.
- Θες να μας πεις λίγο περισσότερα για το βιβλίο αυτό;
-Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΕΤΡBooks και περιέχει ανθολόγιο, ανάλυση και σχόλια 146 τραγουδιών. Ήδη έχει εκδοθεί στην Ιταλική γλώσσα.
Η επίσημη παρουσίαση τής ελληνικής έκδοσης θα γίνει την Κυριακή 11 Οκτωβρίου στις 8μμ στην "Καρδιά του Μάγκα" (Τρικώμου 7 - Παλουριώτισσα) και θα συνοδεύεται από ρεμπέτικα τραγούδια εκτελεσμένα από τους Παντελή Ιωνά (μπουζούκι, φωνή) Σταύρο Κυριακίδη (κιθάρα, τραγούδι) Κυριάκο Γκουβέντα (βιολί) και εμένα. Τον προλογισμό και τα σχόλια της παρουσίασης έχει επιμεληθεί ο ραδιοφωνικός παραγωγός Αντρέας Χρυσάνθου.
Από το ρεμπέτικο στον κορωνοϊό
-Αυτή τη στιγμή βιώνουμε μια πρωτόγνωρη κρίση. Tου "κορωνοϊού". Oι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις έχουν αλλάξει τελείως μορφή, όπου δεν έχουν παγώσει. Πώς βλέπεις εσύ αυτήν την κατάσταση;
-Νιώθω ότι αυτή η κατάσταση έχει πλέον ξεπεράσει τα όρια της λογικής. Αυτή η επιβολή τής αποστασιοποίησης, του φόβου τής ανθρώπινης επαφής είναι ο πιο ύπουλος ιός που αρχίζει να μας τρώει από μέσα και βάζει σε κίνδυνο τη δική μας ψυχική ισορροπία, σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο.
Όσο για την τέχνη και για τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, πιστεύω ότι η πραγματική έκφραση δεν θα μπορέσει ποτέ να φιμωθεί, οπότε ίσως πρόκειται για μια ευκαιρία που μας δίνεται για να γίνει πάλι ο πολιτισμός το όπλο των λαών, για να ξανασυνταχθεί μια κοινωνία πάνω σε πιο δίκαιες και ανθρώπινες βάσεις, έξω από τη λογική του συμφέροντος και του χρήματος.
-Ποια η γνώμη σου για τα τραγούδια που κυριαρχούν στα ΜΜΕ αλλά και στα κέντρα διασκέδασης;
-Τα τραγούδια που κυριαρχούν στα ΜΜΕ και στα κέντρα διασκέδασης, όπως οτιδήποτε χρησιμοποιείται για εμπορικούς σκοπούς, έχουν την ποιότητα ενός τυποποιημένου προϊόντος.
Η σημασία της "Γαίας"
-Το όνομά σου παραπέμπει στο γνωστό μύθο (της Γαίας). Σε αντιπροσωπεύει αυτός ο μύθος;
-Το όνομά μου στα ελληνικά σημαίνει "Γη", στα ιταλικά σημαίνει "χαρούμενη" και στα λατινικά ήταν το prenomen (σ.σ. εναρκτήριο όνομα) των γυναικών (όπως και για τους άντρες ήταν το Gaius (σσ Γάιος)). Μου αρέσει αυτή η τριπλή διάσταση του ονόματος μου.
Σπεύδε Βραδέως
-Μου έκανε εντύπωση το σήμα στην επισκεπτήρια κάρτα σου. Aπεικονίζει μια άγκυρα με ένα κουλουριασμένο δελφίνι επάνω της. Γιατί διάλεξες αυτό το σχέδιο;
-Πρόκειται για την εικόνα που εκφράζει το αρχαίο μότο “Σπεύδε βραδέως”, δηλαδή να ελίσσεται κανείς σαν δελφίνι, διατηρώντας όμως πάντα μια σταθερή βάση. Ήταν η σφραγίδα που χρησιμοποιούσε στις πρώτες τυπογραφικές εκδόσεις το 1450 ο Aldo Manuzio (σ.σ. Άλδος Μανούτιος) στην Βενετία.
Το καλλιτεχνικό στέκι "Θαλάμι"
-Καταπιάνεσαι, επίσης, με τον πολιτιστικό και κοινωνικό χώρο "Θαλάμι". Περί τίνος ακριβώς πρόκειται;
-Πριν ένα χρόνο ακριβώς άνοιξα το "Θαλάμι" (η φωλιά του χταποδιού). Ήταν ένα όνειρο που είχα από καιρό. Πρόκειται για ένα είδος εργαστηρίου όπου όλοι όσοι πιστεύουν στην συλλογική δημιουργία και στην ανταλλαγή εμπειριών είναι ευπρόσδεκτοι. Ήταν το κουρείο του Τζιονή. Τώρα είναι ένα μικρό κουτουκάκι όπου παίζουμε μουσική (ειδικά ρεμπέτικα), ζωγραφίζουμε, γράφουμε και απαγγέλουμε ποίηση, μαγειρεύουμε...
Δεν είναι μαγαζί. Για τα ποτά και τα φαγητά, αφήνει ο καθένας όσα μπορεί και θεωρεί σωστό (για να μπορέσω κι εγώ να καλύψω τα έξοδά μου), για τους μουσικούς συνήθως προτείνεται η τιμή των 3 ευρώ, για να μπορούν και οι μουσικοί να βγάλουν ένα μεροκάματο.
Με συγκινεί ο τρόπος που ο κόσμος αγκάλιασε την προσπάθειά μου και μου δίνει δύναμη να συνεχίσω, παρ' όλες τις δυσκολίες, να οργανώνω πράγματα.
Προσπαθώ να απαλλαχθώ από τις προσδοκίες
-Πώς βλέπεις τα πράγματα μέσα στα επόμενα χρόνια; Πώς τα ονειρεύεσαι και θα ήθελες να πραγματοποιηθούν;
-Δεν ξέρω. Προσπαθώ να απαλλαχθώ από προσδοκίες. Δεν μου κάνουν καλό. Δεν με βλέπω πάντως να παραμείνω για πολύ καιρό στην Κύπρο... Αρχίζω να νιώθω λίγο περιορισμένη. Ίσως τραβήξω την άγκυρά μου και ανοίξω τα πανιά μου για νέους ορίζοντες...
Σημείωση
Η βασική αντίληψη της τροπικής μουσικής είναι μια νότα-βάση, που ονομάζεται τονική ή τονικό κέντρο (για να ξεχωρίζει από την τονική της τονικής αρμονίας) που λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για όλες τις άλλες νότες, και που δεν αλλάζει μέσα στη μουσική εκτέλεση. Οι άλλες νότες αποκτούν τη σημασία τους σε σχέση με το τονικό κέντρο, με βάση το διάστημα που σχηματίζουν σε σχέση με αυτό. Το σύνολο όλων των νοτών δημιουργεί μια κλίμακα (τροπική κλίμακα), που δεν είναι απαραίτητα κατανοητή σε γραμμική έννοια, αλλά ως δομή των σχέσεων μεταξύ των νοτών που την συνθέτουν. Στη τροπική μουσική, η μουσική εξέλιξη γίνεται αποκλειστικά μέσω της μελωδίας, ακόμα και αν υπάρχουν περισσότερες παράλληλες μελωδικές γραμμές. Το κύριο στοιχείο της ανάπτυξης ενός τροπικού κομματιού είναι οι μελωδικές φόρμουλες που το χαρακτηρίζουν, σε συνέπεια με τη σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στις νότες, όπως αναφέραμε πριν, και που κυμαίνονται ανάμεσα σε μικρές ομάδες νοτών και σε σύντομα μουσικά θέματα, ενότητες που συμβάλλουν στην διαμόρφωση της σύνθεσης. Όντας σχεδόν όλες οι τροπικές μουσικές παραδόσεις προφορικές, ο αυτοσχεδιασμός παίζει πάντα σημαντικό ρόλο. Οι σχέσεις ανάμεσα στις νότες και η λειτουργία της μελωδικής ανάπτυξης προσδιορίζει κάθε συγκεκριμένο τρόπο, και από μία συγκεκριμένη αρχική τροπική κλίμακα μπορούν να εξελιχθούν άλλοι διαφορετικοί τρόποι (που ονομάζονται επίσης δρόμοι και μακάμια)
-------------------------------
Η Gaia Zaccagni (Μιλάνο 1972) ασχολείται με τη βυζαντινή, τη νεοελληνική και την ιταλική φιλολογία. Δίδαξε Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία σε Πανεπιστήμια της Ιταλίας και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στη Λευκωσία, όπου ζει μόνιμα εδώ και ένδεκα χρόνια.
Επιμελήθηκε την κριτική έκδοση αγιογραφικών κειμένων της Κάτω Ιταλίας (Ρώμη 1997) και μέρος του ομιλιτικού έργου του Φιλαγάθου Κεραμέως (1999, 2010). Έχει εκδόσει μια συλλογή δοκιμίων της Luoghi, parole e ritmi dalla Grecia moderna, (Edizioni Nuova Cultura 2007) και έχουν δημοσιευτεί πολλά άρθρα της σε επιστημονικά περιοδικά. Διευθύνει τη σειρά “I Gelsomini di Cipro” από τις εκδόσεις ETPbooks, στην οποία παρουσιάζονται σε μετάφραση οι Κύπριοι συγγραφείς στο ιταλικό αναγνωστικό κοινό.
Ασχολείται επίσης με τη λογοτεχνική και τη θεατρική μετάφραση καθώς και με τη θεωρητική και πρακτική μελέτη της παραδοσιακής μουσικής, με κύριο ενδιαφέρον τον κόσμο του Ρεμπέτικου. Γράφει ποιήματα στα Ιταλικά και στα Ελληνικά.
Ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί στα λογοτεχνικά περιοδικά Storie (τεύχος 21-1996) και Ύλανδρον, 2003, ενώ έχουν εκδοθεί ποιητικές συλλογές της: Gaia Zaccagni. Una poesia (Pulcino Elefante, Osnago, 1997) και Ανεμοσκορπίσματα - Sparse nel vento (Nuova Cultura, 2007), Εν πλω πάντα κλειστή, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 2014, Erbario d’aprile - suite cipriota, αυτοέκδοση σε 100 αντίτυπα, τυπ. Κεμανές, Λευκωσία 2016, Altrove, ed. Ensamble, Roma 2016. > Eπιστροφή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου